Zo’n 80 procent van de slootjes, vennetjes en grachten in Nederland scoort matig tot slecht op waterkwaliteit. Recente metingen doen alle alarmbellen rinkelen. Veel leven onder water heeft het zwaar. Over dat verstoorde ecosysteem ging het Duurzaamheidscafé Nijmegen van dinsdag 14 maart 2023 in LUX. Wat is het probleem, wat kunnen we doen, moet water heel snel meer rechten krijgen? En hoe zit het eigenlijk in en rond Nijmegen?
Door Rogier Kersten, lid van de Programmaraad van het Duurzaamheidscafé
Foto’s: Mohanad Ataya
Avondvoorzitter Iris Romeijnders, verwelkomt iedereen. Iris is programmamaker, tekstschrijver, muzikant en vanavond gespreksleider. De avond bestaat uit 3 onderdelen.
Deel 1: Hoe staan de wateren in Nederland ervoor
Sven Teurlincx, projectmanager bij het Nederlands Instituut voor Ecologie, onderzoekt de waterkwaliteit in Nederland. Hij leidde het landelijk citizen science project naar waterkwaliteit.
De ideale standaard die we graag zouden willen halen voor alles wat er leeft in het water wordt in het overgrote deel van Nederland niet gehaald. Dat komt niet door één ding maar door allerlei verschillende elementen. Om maatregelen te kunnen nemen moet je het systeem goed snappen.
Slechte waterkwaliteit kunnen we op het oog al vaak goed herkennen. Dat is de eerste indicator. Slechte waterkwaliteit in Nederland komt vaak door een overvloed aan voedingsstoffen in het water. Denk hierbij aan stikstof en fosfaten. En er zijn allerlei andere vervuilende stoffen die beperkend kunnen zijn voor de ecologie en het leven onder water zoals farmaceutische stoffen, zware metalen en bestrijdingsmiddelen uit de landbouw. Het komt niet allemaal van de boer. Het komt overal vandaan; uit de industrie, de riolen uit de waterbodem, afspoeling van het land.
In de toekomst gaat dit niet beter worden door meer hitte en meer droogte. Hierdoor ontvangt het water meerdere nutriënten (een overvloedige hoeveelheid aan voedingsstoffen) en daardoor ecologisch niet meer goed functioneert.
Van vijvers, sloten, kanalen weten we minder omdat ze vaak niet onder de reguliere metingen vallen. Toch willen we graag wel wat weten over die kleinere wateren in de buurt omdat we willen dat die ook een goede ecologisch kwaliteit hebben. Om daar inzicht in te krijgen heeft het Nederlands Instituut voor Ecologie samen met Natuur en Milieu en een aantal stichtingen en waterschappen een burgeronderzoek opgestart om de waterkwaliteit te meten.
Dit heeft meer dan 1600 metingen opgeleverd van 400 mensen die meededen. Het beeld is dat kleinere wateren over het algemeen niet in goede ecologische toestand verkeren door teveel voedingsstoffen.
Specifiek in Nijmegen en omgeving is niet veel gemeten. Het goede nieuws is dat het publiek hieraan wat kan veranderen door mee te doen aan het burgeronderzoek!
Deel 2: Hoe gaat het met de wateren in Nijmegen en omgeving?
Ton Verhoeven, beleidsmedewerker groen en klimaatadaptatie van de gemeente Nijmegen, en Karin Oosters, senior adviseur water en ruimte bij Waterschap Rivierenland gaan over de stedelijke wateren. Het gaat dan o.a. om de wateren in de Waalsprong, Lindenholt en Dukenburg, en ook de wateren in de Ooijpolder. Zij meten en monitoren en treffen maatregelen ter verbetering van de waterkwaliteit.
De gemeente en het Waterschap trekken samen op op het gebied van ruimtelijke ontwikkeling zoals bijvoorbeeld in het Waalsprong. En in andere delen van Nijmegen zoals Lindenholt heeft de gemeente het beheer overgedragen aan het Waterschap. Maar er is veel interactie. Zo worden er veel gesprekken gevoerd over bijvoorbeeld het rioolsysteem, het maaien, de beplanting. Allemaal zaken die invloed hebben op kwaliteit van het water. Soms is er ook frictie, dat is inherent aan het samen beheren. En er is ook nog een derde partij, de bewoners. Die worden steeds mondiger.
De Waalsprong is zelfregulerend systeem. Daar is de waterkwaliteit best op orde. De watersystemen in Lindenholt en Dukenburg, worden vooral gevoed door neerslag. Het is een geïsoleerd systeem en dat heeft ook weer voordelen. Daar is een grote bron van kwelwater vanuit het Maas Waal kanaal die het systeem voedt.
Er is een aantal vaste monitoringspunten en een keer in de zoveel tijd wordt heel intensief gemeten in een gebied (bijvoorbeeld de Waalsprong of Lindenholt). Dan krijg je een beter beeld van hoe het zit met de variëteit in een gebied door te kijken naar ecologie, fysisch/chemische aspecten en de waterbodem.
Al met al mogen we heel blij zijn met de waterkwaliteit in Nijmegen, ook in vergelijking met andere steden.
Deel 3: Hoe het ook anders kan
Als inleiding op het derde gedeelte wordt een kort fragment uit de documentaire The River is me van David Freid vertoond die gaat over een rivier in Nieuw-Zeeland die rechten heeft gekregen.
Neelke Doorn, hoogleraar Ethics of Water Engineering aan de TU Delft, legt uit wat er gebeurt als we een rivier rechten geven, ofwel een rechtspersoon wordt.
Een rechtspersoon betekent dat een rivier rechten krijgt waardoor mensen namens de rivier naar de rechter kunnen gaan. Je kunt dan bijvoorbeeld claimen dat een rivier recht heeft om niet vervuild te raken en/of recht heeft om te stromen waar zij wil. Ook als je geen direct belanghebbende of aanwonende bent..
Wat Neelke Doorn betreft is het een mooie inspirerende documentaire. Als je op een andere manier naar de natuur kijkt, met een intrinsieke waardering van de natuur, dan werkt het. Tegelijkertijd moet het ook passen bij de cultuur van een land. En daar is zij in Nederland wat somberder over omdat er een trend is om minder “algemeen belang” rechtsbescherming te gaan bieden. In Spanje heeft afgelopen zomer een lagune als eerste in Europa rechten gekregen. Daarmee is Spanje het eerste land in Europa waarin zoiets juridisch is vastgelegd. In die zin komt het dichterbij en dat is hoopgevend.
In Nederland is het al mogelijk om als belanghebbende op te komen voor bijvoorbeeld een rivier. Met een rivier als rechtspersoon kan er eigenlijk niet veel meer. Er is in Nederland voldoende juridische bescherming voor onze ecosystemen. Het kan echter helpen dat mensen water en natuur meer als intrinsiek waardevol gaan waarderen. Dan heeft het indirect wellicht wel effect. En dan krijg je ook de gedragsverandering die nodig is.
Als het over de natuur gaat, dan is het heel goed dat we daarvoor juridische bescherming hebben. Zonder dat vangnet zouden we er nog veel slechter aan toe zijn met de natuur.
Als je water alleen als instrumenteel voor menselijk gebruik ziet, dan kun je altijd wel argumenten verzinnen (zoals bijvoorbeeld economisch gewin) om niets te doen met de waterkwaliteit. Dat is het nadeel als je het allemaal zo antropocentrisch ziet, dan ga je te laat handelen.
Afsluiting
Kiki Kolman bedankt de sprekers, sponsors en aanwezigen. Het volgende Duurzaamheidscafé is op zondag 11 juni. Dit is tijdens het festival Nimma aan Zee. Het thema is dan Inheemse kennis: Wat kunnen wij leren van mensen die op een heel andere wijze samenleven met de natuur?
Woordkunstenaar en spoken word artist Lev Avitan droeg ter afsluiting van het Duurzaamheidscafé op 14 maart deze wrap-up voor. Klik hier om de wrap-up te bekijken.
